Πολλά επώνυμα προέρχονται ,σύμφωνα με τον Ν.Π. Ανδριώτη, «Συμβολή στη μελέτη των νεοελληνικών επωνύμων»από:
-Απλά ρήματα από τον ενεστώτα της οριστικής στο πρώτο ενικό πρόσωπο:
Βήχος (βήχω), Βλάβος( βλάβω), Θαρρός (θαρρώ), Καταλειπός (καταλείπω), Καπνίζος (καπνίζω), Καταντός (καταντώ), Κατέχος (κατέχω), Κιλαηδώνης (κελαηδώ), Κλάνος( κλάνω), Κλώθος (κλώθω), Κρένος (κρένω), Λέγος (λέγω), Λυγίζος (λυγίζω), Νυστάζος-Νυσταζόπουλος(νυστάζω), Πιστευός (πιστεύω), Τρέμος (τρέμω), Ψάχος (ψάχω).
-Επώνυμα από τον ενεστώτα στο τρίτο ενικό πρόσωπο, με προσθήκη του πτωτικού –ς της ονομαστικής των αρσενικων ονομάτων:
Αγρεύης (αγριεύει), Ασημώνης (ασημώνει), Βουλώνεις (βουλώνει), Γαργαλής (γαργαλεί), Γουρλώνης (γουρλώνει), Δένης (δένει), Κακιώνης (κακιώνει), Κατέχης (κατέχει), Κολώνης (κωλώνει),Κουμαντάρης-Κουμανταράκης (κουμαντάρει), Κουτσοπίνης (κουτσοπίνει), Κρυώνης (κρυώνει), Μαγκώνης (μαγκώνει), Μαργώνης (μαργώνει), Παρασύρης (παρασύρει), Παχύνης (παχύνει), Περιμένης (περιμένει), Πλάλης (πιλαλεί), Ροβόλης (ροβολεί), Τρέμης (τρέμει), Τρίζης (τρίζει) κτλ.
-Επώνυμα που έχουν βάση τους γραμματικούς τύπους του μέλλοντα και του αόριστου:
Ακλάσης( κλάσει), Βροντήσης (βροντήσει), Γανώσης (γανώσει), Γδύσης (γδύσει), Γελάσης-Γελασέας-Γελασάκης (γελάσει), Κακίσης (κακίσει), Καπνίσης (καπνίσει), Καταφέρης (καταφέρει), Κατέβης (κατέβει), Κλάψης-Κλαψής (κλάψει), Κοιμίσης (κοιμίσει), Κολάσης (κολάσει), Κορδώσης (κορδώσει), Κορώσης (κορώσει), Κράξης (κράξει), Λιμάξης (λιμάξει), Μαλώσης (μαλώσει), Σιμώσης (σιμώσει), Φάης (φάει), Χάψης (χάψει).
Από την αντιστοιχία αυτή του τρίτου ενικού προσώπου του ρήματος και του επωνύμου φαίνονται να παρεκκλίνουν τα Παίξος, Χάσος, Συλλάβος όπου υπόκεινται μάλλον στο πρώτο ενικό πρόσωπο, και τα Γράψας, Γραψίας, Δώσας, Λάμψας, Παίξας, Πλακώσας, Χάσας και Χάψας που είτε προέρχονται από το τρίτο πρόσωπο του ενικού ή πρόκειται για μετοχές αορίστου.
Επώνυμα από τον ενεστώτα της προστακτικής:
Αγνάντας, Αλησμονής, Γαργάλας, Γύρνας, Ζήβας(ζήβα=σβήσε), Ζούπας, Καβάλας, Καβαλίκας, Καρτέρας, Κατέβας, Κλότσας, Κοίτας, Λάσκας, Λειτούργης, Μάινας(μαϊνάρω), Ξεφλούδας, Παρηγόρης, Πασπάτης, Περπάτης, Πιλάλης, Ρούφας, Σαλαπάτας, Σάλταςμ Σκούντας, Σκύφτας, Συντήρηςμ Σφύρας, Τραγούδας, Τρέχας(πρβ.Παπατρέχας), Τσάκος(τσάκω=προστακτική του τσακώνω), Τσαλαπάτας, Τσίμπας, Τσαλαβούτας, Τσουρούφλιας, Φέγγας, Φεύγας και Φευγάς, Χαιρέτας.
Παρασκευή 29 Οκτωβρίου 2010
ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ ΑΠΟ ΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ
Μουμτζής. Επώνυμο προερχόμενο από το τ. mumcu=που κατασκευάζει ή πουλάει κεριά.
Μπακιρτζής. Επώνυμο προερχόμενο από το τ. bakirci=χαλκιάς
Μπαλτατζής. Επώνυμο προερχόμενο από το τ. baltaci=ξυλοκόπος
Μπασματζής, Μπασματζόγλου, Βασματζίδης. Επώνυμο προερχόμενο από το τ. basmaci=πιεστής, εκείνος που πουλάει μμπασμάδες, τσίτια ή: συσκευασία ιδιαίτερη φύλλων καπνού- τ. basmakci= τσαγκάρης
Μποσταντζής. Επώνυμο προερχόμενο από το τ. bostanci=περιβολάρης
Μπρισιμιτζής. Επώνυμο προερχόμενο από το τ. ibrisimci=μεταξάς (ibrisim=μεταξοκλωστή)
Πεστεμαλτζής, Πεσματζής, Πεσματζόγλου. Επώνυμο προερχόμενο από το τ. pestamalci=εκείνος που πουλάει πεσκίρια για το λουτρό (πεσταμάλια pestamal) ή ο λουτράρης που τα φέρνει στο λουζόμενο για να τυλίξει τη μέση του
Ρακιτζής. Επώνυμο προερχόμενο από το τ. rakici=που κατασκευάζει ρακί
Σαμαρτζής, Σεμερτζής, Σεμερτζίδης, Σαμαρτσίδης. Επώνυμο που προέρχεται από το τ. semerci=που πουλάει σαμάρια
Σαπουντζής, Σαπουντζάκης. Επώνυμο προερχόμενο από το τ. sabuncu=σαπωνοποιός και σαπουνάς
Σεπετζής. Επώνυμο προερχόμενο από το τ. sepetci=κοφινοπώλης (sepet=κοφίνι)
Σιλκιτζής. Επώνυμο προερχόμενο από το τ. silgi=πετσέτα, αυτός που πουλάει πετσέτες
Σιμιτζής, Σιμιτσής. Επώνυμο προερχόμενο από το τ. simitci=κουλουροπώλης, κουλουράς, κουλουρτζής
Ταμπουρατζής. Επώνυμο προερχόμενο από το τ. tamburaci=καθαριστής, που παίζει τον ταμπουρά
Ταχμιτζής, Ταχμιντζής. Επώνυμο προερχόμενο από το τ. tahmisci=που καβουρντίζει και αλέθει τον καφέ (τ. tahminci=εκτιμητής)
Τερετζής, Τερεζάκης. Επώνυμο προερχόμενο από το τ. tereci=ο πωλητής του κάρδαμου (τ. tare)
Τουτουντζής, Τουτουντζάκης. Επώνυμο προερχόμενο από το τ. tutuncu=καπνάς, καπνοπαραγωγός ή καπνοπώλης
Τεσμετζής. Επώνυμο προερχόμενο από το τ. cesme=κρήνη
Τσοχατζής. Επώνυμο προερχόμενο από το τ. cuhaci < τ. σλαβ. cuha=τσόχα
Μπακιρτζής. Επώνυμο προερχόμενο από το τ. bakirci=χαλκιάς
Μπαλτατζής. Επώνυμο προερχόμενο από το τ. baltaci=ξυλοκόπος
Μπασματζής, Μπασματζόγλου, Βασματζίδης. Επώνυμο προερχόμενο από το τ. basmaci=πιεστής, εκείνος που πουλάει μμπασμάδες, τσίτια ή: συσκευασία ιδιαίτερη φύλλων καπνού- τ. basmakci= τσαγκάρης
Μποσταντζής. Επώνυμο προερχόμενο από το τ. bostanci=περιβολάρης
Μπρισιμιτζής. Επώνυμο προερχόμενο από το τ. ibrisimci=μεταξάς (ibrisim=μεταξοκλωστή)
Πεστεμαλτζής, Πεσματζής, Πεσματζόγλου. Επώνυμο προερχόμενο από το τ. pestamalci=εκείνος που πουλάει πεσκίρια για το λουτρό (πεσταμάλια pestamal) ή ο λουτράρης που τα φέρνει στο λουζόμενο για να τυλίξει τη μέση του
Ρακιτζής. Επώνυμο προερχόμενο από το τ. rakici=που κατασκευάζει ρακί
Σαμαρτζής, Σεμερτζής, Σεμερτζίδης, Σαμαρτσίδης. Επώνυμο που προέρχεται από το τ. semerci=που πουλάει σαμάρια
Σαπουντζής, Σαπουντζάκης. Επώνυμο προερχόμενο από το τ. sabuncu=σαπωνοποιός και σαπουνάς
Σεπετζής. Επώνυμο προερχόμενο από το τ. sepetci=κοφινοπώλης (sepet=κοφίνι)
Σιλκιτζής. Επώνυμο προερχόμενο από το τ. silgi=πετσέτα, αυτός που πουλάει πετσέτες
Σιμιτζής, Σιμιτσής. Επώνυμο προερχόμενο από το τ. simitci=κουλουροπώλης, κουλουράς, κουλουρτζής
Ταμπουρατζής. Επώνυμο προερχόμενο από το τ. tamburaci=καθαριστής, που παίζει τον ταμπουρά
Ταχμιτζής, Ταχμιντζής. Επώνυμο προερχόμενο από το τ. tahmisci=που καβουρντίζει και αλέθει τον καφέ (τ. tahminci=εκτιμητής)
Τερετζής, Τερεζάκης. Επώνυμο προερχόμενο από το τ. tereci=ο πωλητής του κάρδαμου (τ. tare)
Τουτουντζής, Τουτουντζάκης. Επώνυμο προερχόμενο από το τ. tutuncu=καπνάς, καπνοπαραγωγός ή καπνοπώλης
Τεσμετζής. Επώνυμο προερχόμενο από το τ. cesme=κρήνη
Τσοχατζής. Επώνυμο προερχόμενο από το τ. cuhaci < τ. σλαβ. cuha=τσόχα
ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ ΑΠΟ ΠΑΡΑΤΣΟΥΚΛΙΑ
KAΛΑΜΟΥΓΚΑΝΑΣ. από το καλαμουγκάνι (καλάμι-canna), το καλάμι όπου τυλίγεται το νήμα.
ΚΑΛΙΚΟΥΝΗΣ. καλκούνι (Κύθηρα) η τάπα του βαρελιου.
ΚΑΛΙΤΣΟΥΝΑΚΙΣ. καλιτσούνι ειδ. τυρόπιτας, Κρήτη. αλλού γλυκίσματα.
ΚΑΝΑΒΟΣ. καναβή ειδ. αγριόπαπιας, μα και ξύλινος σκελετός για το πρόπλασμα του τεχνίτη από κερί ή από πηλό.
ΚΑΝΟΥΤΟΣ. κανούτος λύκος
ΚΑΠΕΡΩΝΗΣ. καπερόνα ειδ. κάπας.
ΚΑΡΤΣΟΝΑΚΗΣ. καρτσόνι, κάλτσα μάλλινη
ΚΑΣΤΟΡΧΗΣ. καστόρχι, ύφασμα.
ΚΑΤΡΑΜΑΔΟΣ. κατραμωμένος (βενετς. μετοχη), κατράμι, η πίσσα που αλείβουν τα πλοία.
ΚΟΘΡΗΣ ΚΟΘΟΡΝΟΣ. κόθρος, κοθρί, κόθρα, κομμάτι ψωμί, πίτα, κοσκινόγυρος, λαιμαριά ξύλινη για τα γιδοπρόβατα, απομεινάρι ψωμιού στο τραπέζι. κοθρής ζητιάνος από το κόθουρος (Μακεδ) κόθουρνος (Θράκη)
ΚΟΡΦΙΤΗΣ (Χαλκιδική). όπως λένε και τα τελευταία καρπούζια, που βγαίνουν στην κορυφή της καρπουζιάς, πριν να ξεραθεί
ΚΟΥΛΟΥΚΟΥΝΤΗΣ. ίσως όπως και το Κολοκοτρώνης, με β’ συνθετικό το κοντός.
ΚΟΥΡΚΟΥΛΑΣ. κουρκουλώ κυλιούμαι (κούρκουλας ονομάζεται σε μερικές γνώσεις ο παπάς).
ΚΟΥΡΚΟΥΜΕΛΗΣ. κούρκουμα, ανακούρκουδα.
ΚΟΥΣΚΟΥΡΑΣ ΚΟΥΣΚΟΥΡΗΣ. σημαίνει το κούσκουρας κατά τόπους φλύαρος, πετρωδικός τόπος, αργιλότοπος.
ΚΟΥΤΡΟΥΛΗΣ. κουτρουλής, κούτρουλος, φαλακρός, κασίδης ή και ξουρισμένος σύρριζα.
ΚΟΥΡΜΟΥΛΗΣ. κουρμούλι κορμός δέντρου, χαμόδεντρου.
ΚΑΛΙΚΟΥΝΗΣ. καλκούνι (Κύθηρα) η τάπα του βαρελιου.
ΚΑΛΙΤΣΟΥΝΑΚΙΣ. καλιτσούνι ειδ. τυρόπιτας, Κρήτη. αλλού γλυκίσματα.
ΚΑΝΑΒΟΣ. καναβή ειδ. αγριόπαπιας, μα και ξύλινος σκελετός για το πρόπλασμα του τεχνίτη από κερί ή από πηλό.
ΚΑΝΟΥΤΟΣ. κανούτος λύκος
ΚΑΠΕΡΩΝΗΣ. καπερόνα ειδ. κάπας.
ΚΑΡΤΣΟΝΑΚΗΣ. καρτσόνι, κάλτσα μάλλινη
ΚΑΣΤΟΡΧΗΣ. καστόρχι, ύφασμα.
ΚΑΤΡΑΜΑΔΟΣ. κατραμωμένος (βενετς. μετοχη), κατράμι, η πίσσα που αλείβουν τα πλοία.
ΚΟΘΡΗΣ ΚΟΘΟΡΝΟΣ. κόθρος, κοθρί, κόθρα, κομμάτι ψωμί, πίτα, κοσκινόγυρος, λαιμαριά ξύλινη για τα γιδοπρόβατα, απομεινάρι ψωμιού στο τραπέζι. κοθρής ζητιάνος από το κόθουρος (Μακεδ) κόθουρνος (Θράκη)
ΚΟΡΦΙΤΗΣ (Χαλκιδική). όπως λένε και τα τελευταία καρπούζια, που βγαίνουν στην κορυφή της καρπουζιάς, πριν να ξεραθεί
ΚΟΥΛΟΥΚΟΥΝΤΗΣ. ίσως όπως και το Κολοκοτρώνης, με β’ συνθετικό το κοντός.
ΚΟΥΡΚΟΥΛΑΣ. κουρκουλώ κυλιούμαι (κούρκουλας ονομάζεται σε μερικές γνώσεις ο παπάς).
ΚΟΥΡΚΟΥΜΕΛΗΣ. κούρκουμα, ανακούρκουδα.
ΚΟΥΣΚΟΥΡΑΣ ΚΟΥΣΚΟΥΡΗΣ. σημαίνει το κούσκουρας κατά τόπους φλύαρος, πετρωδικός τόπος, αργιλότοπος.
ΚΟΥΤΡΟΥΛΗΣ. κουτρουλής, κούτρουλος, φαλακρός, κασίδης ή και ξουρισμένος σύρριζα.
ΚΟΥΡΜΟΥΛΗΣ. κουρμούλι κορμός δέντρου, χαμόδεντρου.
ΤΑ ΕΘΝΙΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ
Σύμφωνα με τον Διόνυσο τον Θράκα (εκδ.G Uhling) (εθνικόν έστιν το έθνους δηλωτικόν, ως Φρύξ , Γαλάτης) τα ονόματα αυτά που σχηματίζονται από ονόματα χωρών πόλεων κλπ.
Από τα κλασσικούς χρόνους και αργότερα μεγάλη χρήση των εθνικών ονομάτων: Εκαταίος ο Μιλήσιος , Απολλώνιος ο Τυανεύς Κόιντος ο Σμυρναίος κλπ.
Τα βυζαντινά παρωνύμια που προϋποθέτουν εθνικό όνομα συγκαταλέγονται ανάμεσα σε άλλα και τα εξής: Αρμενιάκος , Βούλγαρος , Καππαδόκης , Φράγκος , Καλυβίτης (<Καλύβη ,πόλη της Μακεδονίας) , Λιβανίτης (<Λίβανα , πόλη της Συρίας), Κομνηνός (<Κόμνη Ανδιανουπόλεως), Λεκαπηνός (Λέκαπα Καππαδοκίας )Γαβαλάς (<Γάβαλα Συρίας) ,κλπ.
Τα νεοελληνικά εθνικά επώνυμα σχηματίζονται συνήθως με αρχαιοελληνικά η αρχαιότερης καταγωγής επιθήματα και σπανιότερα με ξένα: Αθηναίος , Θηβαίος , Κερκυραίος , Μυτιληναίος. -ανός/ιανός Αμοργιανός (Αμοργός) , Καλαματιανός , Κουταλιανός (<Κούταλη Προποντίδας) Σφακιανός , Ψαριανός κλπ. –ηνός Αδραμυττηνός , Ζακυνθινός . –ινός Αραβαντινός (<Αραβάντι) , Καστρινός , Πυλαρινός (<Πύλαρος Κεφαλονιάς). –ίτης Βαλαωρίτης (<Βελεώρα Ευρυτανίας ) , Δολιανίτης(Δολιανά). -αϊτης (Μοραΐτης) Χρυσαϊτης (Χρυσό Παρνασίδος) .–ιάτης Κορφιάτης , Μανιάτης. –ιώτης Αγραφιώτης , Βαρβιτσιώτης (Βαρβίτσα Αρκαδίας) , Γαρδικιώτης (Γαρδίκι).
Βενετσιάνικα η ιταλικά είναι τα επιθέματα –άνος/-ιάνος και –έζος: Βενετσιάνος , Πρεβεζάνος , Σισιλιάνος ,Γενοβέζος .
Σλαβικό είναι το –ιάνος στα Βοστιτσιάνος , Ζαβιτσ(ι)άνος , λατινικό στο Σακαριτσιάνος (Σακαρέτσι Βάλτου)κλπ.
Τούρκικο είναι το επίθεμα –λής /λης:Βελεστινλής , Κοκοσλής (Κοκόσι =Κιλκίς) Δράμαλης , Κόνιαλης (Κόνια =το Ικόνιο) , Μπρούσαλης και Προύσαλης (Προύσα).
Ορισμένα από τα εθνικά πού προσδιορίζουν ξένους λαούς που ήλθαν σε επαφή με τους Έλληνες μπορεί να ήταν αρχικά παρατσούκλια : Αλαμάνος (Αλαμανούς του Βυζαντίου , Γεφύρι της Αλαμάνας κλπ) , Αμερικάνος , (Έλληνας μετανάστης από την Αμερική) , Ατζέμης (Πέρσης) , Βούλγαρος / Βούλγαρης (μεσαιωνικό Βούλγαρης «βυρσοδέψης , επεξεργαστής η πωλητής δέρματος» που δήλωσε και το έθνος των Βουλγάρων ως παραγωγών και εξαγωγέων δέρματος ) , Γερμανός (σημαίνει και ξανθός) , Εγγλέζος/Ιγγλέζης , Ζείμπέκος (τουρκικό φύλο στα περίχωρα της Σμύρνης) , Καραγκούνης (κάτοικος του θεσσαλικού κάμπου) , Καρακατσάνης ,-ος (Σαρακατσάνος).
Εθνικό ως επώνυμο μπορεί να προκύψει με την προσθήκη ενός -ς σ’ένα τοπωνύμιο Αϊδίνης ,Βαλαώρας , Γκούρας (Γκούρα Φθιώτιδος) , Γρανίτσας (Γρανίτσα Ιωαννίνων) κλπ. Επαγγελματικά Δήλωναν αρχικά επάγγελμα η αξίωμα , αλλά γρήγορα καθιερώθηκαν ως επώνυμα , καθώς διευκόλυναν τη διάκριση ατόμων με το ίδιο όνομα σε κλειστές ιδίως κοινωνίες. Εκφέρονται κανονικά στην ονομαστική (Αμπελάς ,Γούναρης ) και σπάνια στη γενική (Ιατρού ,Οικονόμου).
Από τα κλασσικούς χρόνους και αργότερα μεγάλη χρήση των εθνικών ονομάτων: Εκαταίος ο Μιλήσιος , Απολλώνιος ο Τυανεύς Κόιντος ο Σμυρναίος κλπ.
Τα βυζαντινά παρωνύμια που προϋποθέτουν εθνικό όνομα συγκαταλέγονται ανάμεσα σε άλλα και τα εξής: Αρμενιάκος , Βούλγαρος , Καππαδόκης , Φράγκος , Καλυβίτης (<Καλύβη ,πόλη της Μακεδονίας) , Λιβανίτης (<Λίβανα , πόλη της Συρίας), Κομνηνός (<Κόμνη Ανδιανουπόλεως), Λεκαπηνός (Λέκαπα Καππαδοκίας )Γαβαλάς (<Γάβαλα Συρίας) ,κλπ.
Τα νεοελληνικά εθνικά επώνυμα σχηματίζονται συνήθως με αρχαιοελληνικά η αρχαιότερης καταγωγής επιθήματα και σπανιότερα με ξένα: Αθηναίος , Θηβαίος , Κερκυραίος , Μυτιληναίος. -ανός/ιανός Αμοργιανός (Αμοργός) , Καλαματιανός , Κουταλιανός (<Κούταλη Προποντίδας) Σφακιανός , Ψαριανός κλπ. –ηνός Αδραμυττηνός , Ζακυνθινός . –ινός Αραβαντινός (<Αραβάντι) , Καστρινός , Πυλαρινός (<Πύλαρος Κεφαλονιάς). –ίτης Βαλαωρίτης (<Βελεώρα Ευρυτανίας ) , Δολιανίτης(Δολιανά). -αϊτης (Μοραΐτης) Χρυσαϊτης (Χρυσό Παρνασίδος) .–ιάτης Κορφιάτης , Μανιάτης. –ιώτης Αγραφιώτης , Βαρβιτσιώτης (Βαρβίτσα Αρκαδίας) , Γαρδικιώτης (Γαρδίκι).
Βενετσιάνικα η ιταλικά είναι τα επιθέματα –άνος/-ιάνος και –έζος: Βενετσιάνος , Πρεβεζάνος , Σισιλιάνος ,Γενοβέζος .
Σλαβικό είναι το –ιάνος στα Βοστιτσιάνος , Ζαβιτσ(ι)άνος , λατινικό στο Σακαριτσιάνος (Σακαρέτσι Βάλτου)κλπ.
Τούρκικο είναι το επίθεμα –λής /λης:Βελεστινλής , Κοκοσλής (Κοκόσι =Κιλκίς) Δράμαλης , Κόνιαλης (Κόνια =το Ικόνιο) , Μπρούσαλης και Προύσαλης (Προύσα).
Ορισμένα από τα εθνικά πού προσδιορίζουν ξένους λαούς που ήλθαν σε επαφή με τους Έλληνες μπορεί να ήταν αρχικά παρατσούκλια : Αλαμάνος (Αλαμανούς του Βυζαντίου , Γεφύρι της Αλαμάνας κλπ) , Αμερικάνος , (Έλληνας μετανάστης από την Αμερική) , Ατζέμης (Πέρσης) , Βούλγαρος / Βούλγαρης (μεσαιωνικό Βούλγαρης «βυρσοδέψης , επεξεργαστής η πωλητής δέρματος» που δήλωσε και το έθνος των Βουλγάρων ως παραγωγών και εξαγωγέων δέρματος ) , Γερμανός (σημαίνει και ξανθός) , Εγγλέζος/Ιγγλέζης , Ζείμπέκος (τουρκικό φύλο στα περίχωρα της Σμύρνης) , Καραγκούνης (κάτοικος του θεσσαλικού κάμπου) , Καρακατσάνης ,-ος (Σαρακατσάνος).
Εθνικό ως επώνυμο μπορεί να προκύψει με την προσθήκη ενός -ς σ’ένα τοπωνύμιο Αϊδίνης ,Βαλαώρας , Γκούρας (Γκούρα Φθιώτιδος) , Γρανίτσας (Γρανίτσα Ιωαννίνων) κλπ. Επαγγελματικά Δήλωναν αρχικά επάγγελμα η αξίωμα , αλλά γρήγορα καθιερώθηκαν ως επώνυμα , καθώς διευκόλυναν τη διάκριση ατόμων με το ίδιο όνομα σε κλειστές ιδίως κοινωνίες. Εκφέρονται κανονικά στην ονομαστική (Αμπελάς ,Γούναρης ) και σπάνια στη γενική (Ιατρού ,Οικονόμου).
ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ
Στη χώρα μας τα οικογενειακά ονόματα συνδέονται με τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες σε διάφορες περιόδους, τα ήθη και τα έθιμα, την πολιτιστική κληρονομιά, αλλά και τις περιπέτειες του Ελληνισμού: εθνικοί, απελευθερωτικοί αγώνες, πόλεμοι, ξερίζωμα πληθυσμών από τις εστίες τους, μετανάστευση, προσωπικά και οικογενειακά δράματα, βεντέτες κ.ά.
Πλήθος επιθέτων περιγράφουν σωματικά χαρακτηριστικά, επαγγελματικές δραστηριότητες, συγγενικές σχέσεις, ζώα, πουλιά και φυτά, προσωνύμια (παρατσούκλια) που η ετυμολογία τους συχνά οφείλεται σε διάφορες πανάρχαιες ντοπιολαλιές της πατρίδας μας.
Αρκετά επώνυμα προέρχονται από παρατσούκλια (Περήφανος, Πονηράκης, Φονιάς), ζώα και έντομα (Κατσίκης, Ποντικός, Ψύλλος), χρώματα (Μαύρος, Κόκκινος), επαγγέλματα (Νομικός, Μπακάλης, Παπλωματάς, Ψωμάς), φρούτα (Πορτοκάλης, Νεράτζης), γεωγραφικές περιοχές (Μακεδόνας, Κρητικός, Ρουμελιώτης) κ.ά.
Αλλα πάλι ανήκουν σε παλιές οικογένειες πολιτικών, στρατιωτικών, λογίων κ.ά. από την εποχή της Αλωσης ώς την Επανάσταση του '21 καθώς επίσης και άλλων εθνικής και τοπικής εμβέλειας προσώπων της ελληνικής Ιστορίας.
Στα Επτάνησα που επί αιώνες βρίσκονταν υπό ξένη κατοχή, πολλές οικογένειες είχαν τίτλους ευγενείας και μάλιστα με οικόσημο! Αρκετές από αυτές ακόμα και σήμερα διαθέτουν οικογενειακά κειμήλια ιστορικής αξίας.
ΓΡΑΤΣΙΑΣ. ΕΠΩΝΥΜΟ ΠΡΟΕΡΧΟΜΕΝΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΛΕΞΗΣ GRAZIA=ΧΑΡΗ - ΕΥΛΟΓΙΑ =ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ = GRAZIE ΚΙ ΕΧΕΙ ΒΓΕΙ ΑΚΡΙΒΩΣ ΟΠΩΣ ΤΟ ΓΡΑΙΚΟΣ ΑΠ ΤΟ GRECO ΔΗΛΑΔΗ ΤΟ G ΓΙΝΕΤΑΙΓ Ο ΤΟΝΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑΚΙΝΕΙΤΑΙ ΜΙΑ ΣΥΛΛΑΒΗ ( ΑΠΟ ΠΑΡΑΛΗΓΟΥΣΑ ΣΕ ΛΗΓΟΥΣΑΣΤΗ ΜΙΑ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΚΙ ΑΠΟ ΠΡΟΠΑΡΑΛΗΓΟΥΣΑ ΣΕ ΛΗΓΟΥΣΑ ΣΤΗΝ ΑΛΛΗ) ΚΑΙΠΡΟΣΤΙΘΕΤΑΙ ΤΟ ΤΕΛΙΚΟ ΣΙΓΜΑ.ΚΑΤΑ ΚΑΠΟΙΟ ΤΡΟΠΟ ΤΟ ΘΕΩΡΩ ΩΣ ΑΛΓΟΡΙΘΜΟΜΕΤΑΤΡΟΠΗΣ ΑΠ ΤΑ ΙΤΑΛΙΚΑ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ.
Mαναμουνιας. μαναμουνιας, ο κλαψιαρης (το λενε τα παιδια στα Καμενα Βουρλα).
Μαντακας. μαντακας, τσιμπουρι των σκυλιων (Κρητη).
Μαργελος Μαργελλης. μαργελος «κλεισετε τα ματια μαργελα» (στιχος του Γρυπαρη στη «Ζουχραε»).
Μαστραπας. μαστραπας, δοχειο για υγρα, τουρκ masrapa.
Ματσας. ματσα ή πανω κεραια του καταρτιου.
Μαυραγανης. μαυραγανι, ειδ. σιταριου, με μαυρο αγανο ή αγανι, ο αθερας του σταχυου.
Μαυρουδης Μαυρουδης. μαυρουδι, το μαυρο κρασι.
Μελιγκουνακης. μελιγκονι, μυρμηγκι
Μπαλασκας. μπαλασκα, η φυσιγγιοθηκη
Μπαρμπαρεσος. μπαρμπαρεσα, ναυτικος ορος «απολαβειον», αλλα και εθνικο.
Μπασιας ή Μπασιας. Ετσι ονομαζει ο γυναικαδελφος τον αντρα της μεγαλυτερης αδελφης στην Θρακη. Ισως και απο το πασιας ή πασιας.
Μπιτσος Μπιτσιος. μπιτσος, μικροκαμωμενος, μπιτσιο, παιχνιδι ηπειρωτικο, ισως απο το βενετς. pizzolo μικρος.
Μποτης. μποτι ειδ. κανατι αλλα και απο το Παναγιωτης.
Μπουμπουρας. μπουμπουρος μπαμπουρι, ο τζιτζιρας, εντομο που πετα και βουιζει, ισως ονοματοποιημενο.
Παλιουρας. παλιουρο, ο παλιουρος των αρχαιων, αγκαθωτο χαμοκλαδο.
Παπαρας. παπαρα, κεφαλι χωρις τριχες, ψωμι βρεγμενο σε νερο.
Πατακος. πατακος-πατακιος (Κρητη) μικροσωμος και ασχημος, αρχ. παταικος ισως απο το Φοινικικο ptah ή patah τα μικροσωμα ειδωλα των θεων στις πλωρες των φοινικικων πλοιων.
Πατσουρεας Πατσουρακης. πατσουρης σιμος.
Παχνης Παχνος. παχνι φατνη.
Περπυρης.ισως να σημαινει πλουσιος, που εχει πολλα.
Πλήθος επιθέτων περιγράφουν σωματικά χαρακτηριστικά, επαγγελματικές δραστηριότητες, συγγενικές σχέσεις, ζώα, πουλιά και φυτά, προσωνύμια (παρατσούκλια) που η ετυμολογία τους συχνά οφείλεται σε διάφορες πανάρχαιες ντοπιολαλιές της πατρίδας μας.
Αρκετά επώνυμα προέρχονται από παρατσούκλια (Περήφανος, Πονηράκης, Φονιάς), ζώα και έντομα (Κατσίκης, Ποντικός, Ψύλλος), χρώματα (Μαύρος, Κόκκινος), επαγγέλματα (Νομικός, Μπακάλης, Παπλωματάς, Ψωμάς), φρούτα (Πορτοκάλης, Νεράτζης), γεωγραφικές περιοχές (Μακεδόνας, Κρητικός, Ρουμελιώτης) κ.ά.
Αλλα πάλι ανήκουν σε παλιές οικογένειες πολιτικών, στρατιωτικών, λογίων κ.ά. από την εποχή της Αλωσης ώς την Επανάσταση του '21 καθώς επίσης και άλλων εθνικής και τοπικής εμβέλειας προσώπων της ελληνικής Ιστορίας.
Στα Επτάνησα που επί αιώνες βρίσκονταν υπό ξένη κατοχή, πολλές οικογένειες είχαν τίτλους ευγενείας και μάλιστα με οικόσημο! Αρκετές από αυτές ακόμα και σήμερα διαθέτουν οικογενειακά κειμήλια ιστορικής αξίας.
ΓΡΑΤΣΙΑΣ. ΕΠΩΝΥΜΟ ΠΡΟΕΡΧΟΜΕΝΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΛΕΞΗΣ GRAZIA=ΧΑΡΗ - ΕΥΛΟΓΙΑ =ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ = GRAZIE ΚΙ ΕΧΕΙ ΒΓΕΙ ΑΚΡΙΒΩΣ ΟΠΩΣ ΤΟ ΓΡΑΙΚΟΣ ΑΠ ΤΟ GRECO ΔΗΛΑΔΗ ΤΟ G ΓΙΝΕΤΑΙΓ Ο ΤΟΝΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑΚΙΝΕΙΤΑΙ ΜΙΑ ΣΥΛΛΑΒΗ ( ΑΠΟ ΠΑΡΑΛΗΓΟΥΣΑ ΣΕ ΛΗΓΟΥΣΑΣΤΗ ΜΙΑ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΚΙ ΑΠΟ ΠΡΟΠΑΡΑΛΗΓΟΥΣΑ ΣΕ ΛΗΓΟΥΣΑ ΣΤΗΝ ΑΛΛΗ) ΚΑΙΠΡΟΣΤΙΘΕΤΑΙ ΤΟ ΤΕΛΙΚΟ ΣΙΓΜΑ.ΚΑΤΑ ΚΑΠΟΙΟ ΤΡΟΠΟ ΤΟ ΘΕΩΡΩ ΩΣ ΑΛΓΟΡΙΘΜΟΜΕΤΑΤΡΟΠΗΣ ΑΠ ΤΑ ΙΤΑΛΙΚΑ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ.
Mαναμουνιας. μαναμουνιας, ο κλαψιαρης (το λενε τα παιδια στα Καμενα Βουρλα).
Μαντακας. μαντακας, τσιμπουρι των σκυλιων (Κρητη).
Μαργελος Μαργελλης. μαργελος «κλεισετε τα ματια μαργελα» (στιχος του Γρυπαρη στη «Ζουχραε»).
Μαστραπας. μαστραπας, δοχειο για υγρα, τουρκ masrapa.
Ματσας. ματσα ή πανω κεραια του καταρτιου.
Μαυραγανης. μαυραγανι, ειδ. σιταριου, με μαυρο αγανο ή αγανι, ο αθερας του σταχυου.
Μαυρουδης Μαυρουδης. μαυρουδι, το μαυρο κρασι.
Μελιγκουνακης. μελιγκονι, μυρμηγκι
Μπαλασκας. μπαλασκα, η φυσιγγιοθηκη
Μπαρμπαρεσος. μπαρμπαρεσα, ναυτικος ορος «απολαβειον», αλλα και εθνικο.
Μπασιας ή Μπασιας. Ετσι ονομαζει ο γυναικαδελφος τον αντρα της μεγαλυτερης αδελφης στην Θρακη. Ισως και απο το πασιας ή πασιας.
Μπιτσος Μπιτσιος. μπιτσος, μικροκαμωμενος, μπιτσιο, παιχνιδι ηπειρωτικο, ισως απο το βενετς. pizzolo μικρος.
Μποτης. μποτι ειδ. κανατι αλλα και απο το Παναγιωτης.
Μπουμπουρας. μπουμπουρος μπαμπουρι, ο τζιτζιρας, εντομο που πετα και βουιζει, ισως ονοματοποιημενο.
Παλιουρας. παλιουρο, ο παλιουρος των αρχαιων, αγκαθωτο χαμοκλαδο.
Παπαρας. παπαρα, κεφαλι χωρις τριχες, ψωμι βρεγμενο σε νερο.
Πατακος. πατακος-πατακιος (Κρητη) μικροσωμος και ασχημος, αρχ. παταικος ισως απο το Φοινικικο ptah ή patah τα μικροσωμα ειδωλα των θεων στις πλωρες των φοινικικων πλοιων.
Πατσουρεας Πατσουρακης. πατσουρης σιμος.
Παχνης Παχνος. παχνι φατνη.
Περπυρης.ισως να σημαινει πλουσιος, που εχει πολλα.
ΑΝΑΛΥΣΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ
Σχεδόν όλα τα οικογενειακά ονόματα, ή όπως αλλιώς τα ονομάζουμε επώνυμα ή επίθετα, σχηματίζονται με την προσθήκη παραγωγικών καταλήξεων, δηλαδή ονοματικών καταλήξεων ενισχυμένων με άλλους φθόγγους, τα λεγόμενα προσφύματα γεωργ-ός: όςονοματική κατάληξη.Εχουμε επώνυμα με ονοματικές μόνο καταλήξεις: Καλ-ός, Γεώργ-ιος: ιος παραγωγική κατάληξη η επίθυμα. Το -ι λέγεται πρόσφυμα: Γεώργιος αυτός που έχει σχέση με τη γεωργία, Γεωργ-ιάδης: -ιάδης πατρωνυμική παραγωγική κατάληξη, που δηλώνει το γιό του Γεωργίου, Γεωργ-άκης: -άκης πατρωνυμική παραγωγική κατάληξη, που αρχικά ήταν υποκοριστική, αλλά σήμερα έχει ατονήσει ο υποκορισμός, και Γεωργάκης, ως οικογενειακό όνομα δεν είναι ο μικρός Γιώργος, αλλά ο γιός ή απόγονος του Γεωργίου, Γεωργ-ουλάκος: -ουλάκος παραγωγική κατάληξη, που περιέχει δύο υποκορισμούς: -ούλι (σακούλι) και -άκος (γεροντ-άκος) της οποίας δεν είναι αισθητή ούτε η υποκοριστική ούτε η πατρωνυμική ιδιότητα και ηχεί απλώς ως κατάληξη.
Στην Ιλιάδα και Οδύσσεια ο Αγαμέμνονας λέγεται και Ατρείδης (γιός του Ατρέα) ο Ορέστης αναφέρεται και ως Αγαμεμνονίδης (γιός του Αγαμέμνονα) ο Οδυσσέας φέρει και το όνομα Λαερτ-ιάδης (γιός του Λαέρτη) και ο Μαχάων ακούει και στο Ασκληπ-ιάδης (γιος του Ασκληπιού).
Πάνω από 3.000 χρόνια συνεχώς και χωρίς κανένα κενό, οι Ελληνες ονομάζονται με επώνυμα που λήγουν σε -ίδης και -ιάδης, και όχι μόνο οι Ελληνες της Ελλάδας, αλλά και οι Ελληνες της διασποράς.Τα σε -ίδης και -ιάδης επώνυμα πολλαπλασιάστηκαν πολύ μετά την μικρασιατική καταστροφή. Οι πρόσφυγες δεν είχαν σταθερά επώνυμα, όπως και οι Τούρκοι, των οποίων τα επώνυμα καθόρισε με νόμο ο Κεμάλ του 1929. Οι επιτροπές υποδοχής των Ελλήνων προσφύγων έκαναν και χρέη αναδόχων. Σε πολλούς γιούς Γιάννηδων έδωσαν το επώνυμο Ιωαννίδης, το παιδί του Κώστα το είπαν Κωνσταντινίδη, ενώ παράλληλα έκαναν και το έργο του εξελληνισμού των επωνύμων: τον Μπαϊρακτάρη τον έκαναν Σημαιοφορίδη, τον Εκμέκογλου Ψωμιάδη.
Στα ετυμολογούμενα επώνυμα έχουν επισημανθεί 65 παραγωγικές καταλήξεις από τις οποίες ξενικής προέλευσης είναι οι παρακάτω:
-(ο)πουλος, από το λατινικό pullus (πουλαράκι, πουλάκι). Η σημασία της ξεκίνησε από νεοσσούς: αετόπουλο, ορνιθόπουλο, παιδόπουλο, Παπαδόπουλο. Σήμερα η υποκοριστική σημασία της δεν είναι αντιληπτή και περισσότερο την αισθανόμαστε ως πατρωνυμική: Αναγνωστόπουλοςγιός του Αναγνώστη. Ηδη στη βυζαντινή εποχή χρησιμοποιείται ως πατρωνυμική κατάληξη (Αργυρόπουλος, Στρατηγόπουλοςγιος ή απόγονος του Αργυρού ή του Στρατηγού) με αμβλυμένη την υποκοριστική σημασία.
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)